„Radość serca wychodzi na zdrowie, duch przygnębiony wysusza kości” – czyli trochę o zdrowiu psychicznym oraz o tym, jak o nie dbać.

10 października obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Zdrowie psychiczne, to według przyjętej w 1948 r. konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka. Według Światowej Organizacji Zdrowia zaburzenia psychiczne dotyczą aż 20 proc. ludności. Najpowszechniejsza jest depresja – cierpi na nią 100 milionów osób na całym świecie i co dziesiąty Polak. Podobnie jak w przypadku zdrowia fizycznego, nikt nie przechodzi przez życie bez problemów ze zdrowiem psychicznym. Wiele z nich jest normalną częścią naszej egzystencji - to dzięki nim uczymy się i rozwijamy. Z czasem również pokonujemy je – sami, bądź z pomocą najbliższych.

Niestety, w przypadku niektórych osób problemy, które się u nich pojawiają, są na tyle poważne, że wsparcie i wskazówki ze strony przyjaciół czy rodziny są niewystarczające i potrzebna jest wówczas specjalistyczna pomoc. Problemy ze zdrowiem psychicznym nie dotykają jedynie dorosłych, lecz także dzieci i nastolatków. Szczególnie okres dorastania charakteryzuje się intensywnymi zmianami na wszystkich płaszczyznach rozwoju - biologicznej, psychologicznej i społecznej. W tym czasie w dość szybkim tempie pojawiają się zarówno oznaki dojrzewania płciowego, jak i zmiany w obszarze rozwoju społeczno - emocjonalnego i poznawczego. Posłuszne, grzeczne dziecko nagle zmienia się w buntownika, który ma własne zdanie, własne tajemnice oraz własną grupę odniesienia. Jednakże manifestowana odmienność czy też pewność siebie nastolatka, bywa niejednokrotnie fasadą, za którą kryją się takie emocje jak lęk, zagubienie, smutek, osamotnienie, bezradność czy wściekłość. Dane statystyczne wskazują, iż około jedna trzecia nastolatków w Polsce ma objawy depresji, z tego jeden na stu ma myśli samobójcze. U około 2 procent dzieci depresja rozwija się jeszcze przed okresem dojrzewania. Niestety, dorośli często nie zdają sobie sprawy z tego, że agresja, chwiejność nastrojów czy lenistwo dziecka, to nie skutek młodzieńczego buntu, ale objawy depresji. Z depresją kojarzy się nam bowiem smutek, przygnębienie czy apatia. Tymczasem u młodzieży objawy te mogą występować w niewielkim nasileniu albo wcale. Często na pierwszy plan wysuwa się arogancja, agresja czy abnegacja.

Nastolatek zna ogólnie przyjęte normy społeczne, ale je łamie. Może przy tym nadużywać alkoholu, eksperymentować z narkotykami albo prowokować bójki. Jednym z objawów depresji jest też pogorszenie zdolności intelektualnych - pojawiają się gorsze stopnie, wagarowanie, odmówienie chodzenia do szkoły. Młody człowiek nagle przestaje czerpać radość z tego, co sprawiało mu przyjemność - zarzuca uprawianie sportu, czytanie książek, oglądanie telewizji, spotykanie się z przyjaciółmi. Jest zamknięty albo nadmiernie pobudzony. Przebieg depresji u dzieci do 14. roku życia jest nieco inny niż u starszych. W wieku 6 –12 lat częściej charakteryzują ją dolegliwości fizyczne, takie jak ból brzucha, głowy, biegunki, zaparcia, brak apetytu czy moczenie nocne. Wśród młodzieży przeważają depresje egzogenne, czyli powstałe na skutek czynnika zewnętrznego. Może to być stres związany, na przykład, z niepowodzeniami w szkole, rozwodem rodziców lub nieszczęśliwą miłością. Depresje endogenne są związane z wrodzonymi czynnikami biologicznymi i mają zwykle podłoże genetyczne. Wtedy choroba pojawia się bez wyraźnego powodu. Jak zatem pracować nad rozwojem zdrowia psychicznego naszych dzieci? O zdrowie psychiczne dbajmy tak, jak o zdrowie fizyczne – starajmy się to robić każdego dnia.

Oto kilka propozycji, jak w codziennych relacjach z dziećmi i nastolatkami dbać o ich samopoczucie. Zacznijcie od: rozmów na tematy, które są dla was ważne (plany, marzenia, wartości), dostrzegania swoich mocnych stron, wspólnej zabawy (gry, robienie posiłków, wycieczki), wprowadzenia filozofii szacunku (między rodzicem a dzieckiem/nastolatkiem i rodzeństwem), pokazuj swojemu dziecku na swoim przykładzie: optymizm, pozytywne zachowanie, zrozumienie i akceptację uczuć, regulację emocji oraz konstruktywne rozwiązywanie problemów - dziecko uczy się poprzez modelowanie, stwórz jasne oczekiwania i przewidywalne procedury - dziecku łatwiej funkcjonuje się w środowisku, które jest dla niego przewidywalne, i którego zasady są zrozumiałe; to jednocześnie buduje poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie, daje podstawy do lepszego funkcjonowania społecznego, zadbaj o pozytywną atmosferę w domu – to pomoże dziecku lub nastolatkowi czerpać przyjemność i zainteresowanie życiem, kiedy dziecko przychodzi do Ciebie ze swoim problemem, nie mów do niego: „Nie przesadzaj”, „Nie masz powodu do zmartwień” albo „Zrób cos pożytecznego, to Ci przejdzie”; powiedz zamiast tego, że jesteś dla niego, że zawsze go wysłuchasz i zrobisz wszystko, co w Twojej mocy, żeby mu pomóc, jeśli zajdzie taka potrzeba, codziennie rozmawiaj z dzieckiem – nie wystarczy zapytać „Jak było w szkole?”; warto pytać o szczegóły i z odpowiedzi dziecka starać się wnioskować, czy nie dzieje się coś niepokojącego, bądź uważny i obserwuj zmiany - jeśli dziecko jest rozdrażnione, nagle traci zainteresowanie swoimi pasjami lub spotkaniami z rówieśnikami, pojawiają się u niego problemu z koncentracją, pogarsza się w nauce lub nie chce chodzić do szkoły, to są to alarmujące sygnały, które świadczą, że dziecko przeżywa trudności. Rodzice są pierwszymi osobami, które mogą dostrzec zmiany nastroju lub zachowania, które wydają się nadmierne lub niezwykłe, być może trwające dłużej niż przeciętnie. Jeśli Ciebie, jako rodzica, coś niepokoi i wydaje Ci się, że może wskazywać na problem, nie bój się zgłosić do specjalisty. Kiedy Twoje dziecko nie może wyleczyć kataru, idziesz do pediatry. Kiedy Twoje dziecko od dłuższego czasu chodzi smutne, nerwowe lub zirytowane, warto wybrać się do terapeuty. W obu przypadkach może się okazać, że „To nic takiego”, ale również w obu przypadkach może się okazać, że „To był najwyższy czas na działanie”.

A oto kilka wskazówek jak zadbać o własne zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie:
1. Jedz zdrowo - to dostarczy organizmowi niezbędnych substancji odżywczych, które wpływają korzystnie na nasze codzienne funkcjonowanie, a wspólny posiłek z rodziną może niekiedy być jedynym czasem spędzonym w gronie najbliższych tego dnia.
2. Korzystaj ze światła słonecznego – reguluje ono nasz cykl dobowy i ma wpływ na aktywność organizmu człowieka. Brak światła naturalnego powoduje wzrost poziomu melatoniny w naszym organizmie, co może powodować senność, obniżenie koncentracji uwagi, a także przyczyni się do powstawania chorób takich jak stany depresyjne. Właśnie dlatego należy spacerować i jak najczęściej spędzać czas na dworze!
3. Śmiej się! – „śmiech to zdrowie” to bardzo mądre przysłowie. Pozytywne nastawienie do rzeczywistości, do innych ludzi, dostrzeganie rzeczy dobrych powoduje, że mózg zaczyna radzić sobie lepiej nawet z trudnymi sytuacjami. Osoby myślące pozytywnie rzadziej chorują oraz szybciej pokonują chorobę. Warto zatem przyjrzeć się na jakich emocjach się skupiamy – takich, które są dla nas przyjemne, czy może na tych, które są męczące i destrukcyjne. Warto koncentrować się na pozytywnych stronach naszego życia, dostrzegać uśmiech innej osoby i go odwzajemniać, mieć poczucie humoru.
4. Ruszaj się – systematyczna aktywność fizyczna w sposób znaczący wpływa na nasze zdrowie i chroni nas przed wieloma chorobami np.: przed otyłością. Jednocześnie redukuje poziom stresu i poprawia nasze samopoczucie.
5. Odpoczywaj - nie należy zapominać, że po ciężkim dniu bądź tygodniu należy zadbać o wypoczynek. Zbytnie obciążenie organizmu może bowiem wpływać na rozwój chorób, np. związanych z układem krążenia czy układem nerwowym. Należy zadbać o sen, podczas którego nasz organizm regeneruje się, odpoczywa (powinniśmy zapewniać sobie 7-8 godzin snu na dobę). Należy także pamiętać o innych sposobach wypoczynku i relaksu, co w sumie przyczyni się do równowagi psychicznej. Aby wypocząć można również sięgnąć po techniki relaksacyjne, takie jak progresywną relaksację mięśni Jacobsona, trening autogenny Schulza, wizualizację czy trening uważności .
6. Powiedz nie – stosuj zachowania asertywne - stanowczo i uczciwie wyrażaj swoje uczucia, postawy i pragnienia, jednocześnie szanując postawy, uczucia czy prawa innych. Odmawiaj bez lęku i poczucia winy, jeśli jest to niezgodne z twoim systemem wartości czy potrzebami, pozostawaj w zgodzie ze sobą.
7. Rozwijaj swoje zainteresowania – posiadanie własnego hobby, rozwijanie pasji pozwala oderwać się od rzeczywistości, poprawia nasze samopoczucie, a także rozwija nas samych i daje poczucie satysfakcji.
8. Sprawiaj sobie przyjemności - uwzględnianie tego, co jest dla nas dobre, pomoże nam bez wątpienia być bardziej pogodnymi, energicznymi, zadowolonymi ze swojego życia i pełnymi wiary we własne siły. Warto zatem nauczyć się skupiać na sobie, na tym co jest dla nas ważne i pozwoli nam docenić siebie. Możemy sprawiać sobie małe przyjemności (np. krótka drzemka, długa kąpiel), przyjemności średnie (np. wyjątkowy weekend spędzony z rodziną, wyjście na koncert ) i wielkie ( wymarzona podróż, nowy samochód, dłuższy urlop), byle regularnie i bez wyrzutów sumienia.
9. Dbaj o relacje z innymi ludźmi – utrzymywanie pozytywnych relacji z drugim człowiekiem jest jednym z ważniejszych warunków dla rozwoju zdrowia psychicznego. Ważne jest rozwijanie umiejętności komunikacji, asertywności i empatii. Utrzymywanie właściwych relacji z bliskimi przyczynia się do rozładowywania negatywnych emocji, przedyskutowania ważnych problemów. Rozmowa z drugim człowiekiem pozwala dostrzec też inne sposoby spojrzenia na problemy. Posiadanie przyjaciół, osób życzliwych gwarantuje wsparcie, tak często nam potrzebne w trudnych dla nas sytuacjach.
10.Wyrażajmy wdzięczność - w odnajdywaniu wewnętrznego szczęścia jedną z najważniejszych rzeczy jest odczuwanie wdzięczności, a więc radości z tego, co dostaliśmy od losu czy innych ludzi. Wyrażanie wdzięczności przyczynia się do wzrostu własnej wartości, obniża poczucie krzywdy, hamuje gniew, podwyższa samopoczucie. Dzięki wdzięczności małe niepowodzenia nie wytrącają nas z równowagi. Za co w ogóle możemy być wdzięczni? Za wszystko: dobrą kawę o poranku, uśmiech nieznajomego w autobusie, ciepło słońca na naszej skórze, rozkwitające pąki na drzewach, pyszną kolację…
11. Nie bójmy się sięgać po pomoc - zdarza się, że proszenie o pomoc jest dla nas równoznaczne z okazaniem słabości - nic bardziej mylnego. Zwrócenie się o pomoc wtedy, kiedy tego potrzebujemy jest ukłonem w kierunku naszego zdrowia psychicznego. Wsparcie innych osób pozwala nam poczuć się bezpiecznie i mieć świadomość, że nie jesteśmy sami z naszymi problemami. Nie wstydźmy się także zwracać po pomoc do specjalistów – psychologów, psychoterapeutów, psychiatrów. Dzięki nim mamy szansę m.in. zrozumieć co się z nami dzieje, wygadać się, przezwyciężyć problemy, ale i wypracować nowe strategie radzenia sobie w przyszłości. Dajmy sobie przyzwolenie na sięganie po pomoc. Są bowiem sytuacje, w których trudno poradzić sobie samemu i jest to zupełnie naturalne. 12. Optymizm przede wszystkim! - pamiętajmy, że człowiek optymistycznie nastawiony do życia jest bardziej szczęśliwy. Optymista cieszy się życiem, dostrzega zalety, a nie wady. Przez to, że nie narzeka, jest częściej uśmiechnięty, przyciąga do siebie innych ludzi, jest też bardziej lubiany. Dlatego, starajmy się zawsze widzieć „szklankę do połowy pełną”, a nie „do połowy pustą”. *